De directeur vereeuwigd in een straatnaam

Een opvallende categorie binnen de muzikale straatnamen zijn de directeurs van het Koninklijk Vlaams Conservatorium van Antwerpen. Bijna elke directeur die in de periode tussen de verheffing van de Antwerpse muziekschool tot conservatorium in 1898 en 1980 de instelling leidde, heeft ergens in of om Antwerpen een straatnaam naar zich vernoemd gekregen. De eerste drie directeurs, Peter Benoit, Jan Blockx en Emile Wambach, kregen een straat nabij de zogenaamde ‘Harmoniebuurt’ rond het Harmoniepark en het Albertpark. Nicolaas Jan Cuperus, hier een buitenbeentje omdat hij op zich niets met muziek te maken had, maar toch tijdens de oorlogsjaren dienstdoend directeur was, kreeg nog bij leven (in 1911, zelfs vóór hij conservatoriumdirecteur was) een straat naar zich vernoemd, vlakbij het huidige station van Antwerpen-Berchem. De daarop volgende conservatoriumdirecteurs kregen straatnamen in de randgemeenten. Zo ligt de Lodewijk Mortelmansstraat in Wilrijk en de Flor Alpaertsstraat in Berchem. De Jef Van Hoofstraat en de Lodewijk De Vochtstraat liggen vlak bij elkaar in Ekeren. Flor Peeters kreeg geen straat naar zich vernoemd, maar zijn opvolger Eugène Traey wel; met name in Edegem, net bezuiden Antwerpen.

De eerste Nederlandstalige hogeschool

Het Koninklijk Vlaams Conservatorium ontstond in 1898 uit de Antwerpse muziekschool. Die was in 1844 opgericht als de Ecole speciale de musique de la Ville d’Anvers onder impuls van een aantal zangleraren en de kapelmeester van de Antwerpse kathedraal. Peter Benoit kwam in 1867 aan het hoofd van deze school, maar stelde als voorwaarde dat de muziekschool voortaan exclusief Nederlandstalig moest zijn. Na goedkeuring van de gemeenteraad werd de muziekschool omgevormd tot de eentalige Antwerpsche Vlaamsche Muziekschool. Benoit ijverde ervoor om de muziekschool door de Belgische Staat als conservatorium te laten erkennen, wat uiteindelijk in 1898 gebeurde. Het Koninklijk Vlaams Conservatorium Antwerpen werd zo de eerste instelling voor hoger onderwijs in België die Nederlandstalig was.

Ook buiten Antwerpen

Dat de conservatoriumdirecteurs in Antwerpen zelf met straatnamen worden herdacht is logisch. Emile Wambach en Lodewijk De Vocht waren bovendien kapelmeester aan de Onze-Lieve-Vrouwkathedraal. Dit bijkomende lokale belang geeft een extra verklaring voor hun aanwezigheid in het Antwerpse straatnamenbestand. Het Conservatorium was niet alleen op lokaal niveau de belangrijkste muziekschool, maar speelde ook op nationaal niveau een grote rol, niet het minst door het uitgesproken Vlaamse karakter van de school. De conservatoriumdirecteurs waren zeker in de eerste helft van de twintigste eeuw allemaal invloedrijke figuren in het Vlaamse muzieklandschap. Dat verschillende onder hen ook in diverse andere Vlaamse steden en gemeenten met een straatnaam bedacht werden, kan hierdoor verklaard worden. Jan Art telde in 2003 bijvoorbeeld 62 straten die naar Peter Benoit werden genoemd, terwijl Jef Van Hoof en Lodewijk Mortelmans verspreid over Vlaanderen elk vier straten kregen*. Het grote aantal Peter Benoitstraten kan verklaard worden door de enorme invloed die Benoit had op de Vlaamse componisten na hem. Zijn visie op muziek als een nationalistische gemeenschapskunst (met een sterk Vlaams karakter) bepaalde nog generaties lang het muzikale milieu rond het Antwerpse Conservatorium – en op die manier ook in heel Vlaanderen. Daarom wordt Benoit beschouwd als een belangrijk figuur in de Vlaamse Beweging. Toch kregen ook andere Antwerpse conservatoriumdirecteurs straatnamen in gemeenten waarmee ze geen biografische band hadden, hetgeen hun bovenlokale invloed in Vlaanderen illustreert.

* J. ART, Het historisch monument: een bepaalde manier van omgaan met het verleden, in: Duurzamer dan graniet. Over monumenten en Vlaamse beweging, s.l., p. 22.

Directeurs van het Antwerpse Conservatorium

1867-1901 – Peter Benoit
1901-1912 – Jan Blockx
1912-1924 – Emile Wambach
1914-1919 – Nicolaas Jan Cuperus, dienstdoend directeur, tijdelijk door de bezetter vervangen door Paul Gilson van augustus tot november 1918
1924-1933 – Lodewijk Mortelmans
1933-1941 – Flor Alpaerts
1942-1944 – Jef Van Hoof
1944-1952 – Lodewijk De Vocht
1952-1968 – Flor Peeters
1968-1980 – Eugène Traey
1980-1991 – Kamiel Cooremans
1991-1996 – Michaël Scheck